СОҒЛОМ ОНА ВА БОЛА ЙИЛИ
Бисмиллаҳир раҳмонир раҳийм. Фарзанд қалб райҳонидир. Ёшлик чоғларида уларни кўриб кўзимиз қувонса, катта бўлганларида ёрдамларидан баҳраманд бўлиб, дилимиз яйрайди. Дунёдан ўтганимиздан кейин эса уларнинг саъй–ҳаракатлари туфайли солиҳ амалларимиз зиёда бўлади. Пайғамбаримиз алайҳиссалом айтадилар: «Инсон вафот этганида унинг амали тўхтайди, фақат уч нарса — садақаи жория, фойдали илм, дуои хайр қилувчи солиҳ фарзанд туфайли унинг номаи аъмолига савоб ёзилиб туради» (Муслим ривояти).
Аллоҳ таоло инсонга фарзандни аслида неъмат қилиб берган, лекин гоҳида мана шу неъматга ношукрлик қилиш туфайли фарзанд ота–онасига номуносиб бўлиши ҳам мумкин.
Фарзанд Аллоҳ таолонинг берган улуғ неъматидир. Ота–она бу неъматга шукр қилишлари керак. Катталарнинг жанжали туфайли мурғак қалб зарар кўрмаслиги керак.
Гўдакнинг ҳақларидан бири, онафарзандини икки йил тўла эмизишидир. Янги туғилган гўдак жисми ва руҳининг соғлом бўлиб ўсишига онасининг сутидан афзал озуқа йўқэканлигини бугунги кунтиббиёт фани ҳам тасдиқламоқда.
Бунга Қуръони Каримнинг ушбу ояти далолат қилади:«Оналар болаларини тўла икки йил эмизадилар, (бу ҳукм) эмизишни камолга етказишни истовчилар учундир...» (Бақара, 233).
Бошқа бир оят ҳам ушбу маънони қувватлайди:«Биз инсонга ота–онасини (рози қилишни) амр этдик. Онаси уни заифлик устига заифлик билан (қорнида) кўтариб юрди. Уни (кўкракдан) ажратиш (муддати) икки йилда (битар). (Биз инсонга буюрдикки,) «Сен Менга ва ота–онангга шукр қилгин! Қайтишлик Менинг ҳузуримгадир!». (Луқмон, 14)
Ушбу оятда ота–онани ҳурмат қилиш ҳар бир фарзанд учун Аллоҳнинг амри эканлиги баён қилиниб, уларни ҳурмат қилишнинг асосий сабаби ҳам айтиб ўтилган. Яъни ҳомиладорлик пайтида онаси уни қорнида заифҳол бўлиб кўтаради. Борган сари заифлик устига заифлик ортиб бориши ва бу ҳол бола дунёга келгунича давом этади. Шунча машаққат устига она боласини яна икки йил давомида эмизади.
Уламоларимиз шаръий эмизиш муддати икки йил экани ҳақидаги ҳукмни юқорида айтиб ўтилган оятлардан олганлар. Бола икки ёшга етгунича, бирор бегона аёлни эмса, сут орқали унга боғлиқ ҳукмлар жорий қилинади. Масалан, чақалоқни эмизган аёл унга эмикдош она, ул аёлнинг эри эса ота, болалари ака–ука, опа–сингил бўладилар. Маҳрамлик ва никоҳ масалаларидаги ҳукмлар ҳам шунга мувофиқ кучга киради.
Болани эмизиш билан боғлиқ бошқа ҳукмлар ҳақида ҳам Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:«...Уларни (оналарни) меъёрида озиқлантириш ва кийинтириш отанинг (эрнинг) зиммасидадир. Ҳеч кимга тоқатидан ортиқ (масъулият) юкланмайди. Болалари туфайли она ҳам, ота ҳам зарар кўрмасин!...». (Бақара, 233)
Болани эмизишни икки йилдан олдин тўхтатиш ёки бошқа аёлга бериб эмизишнинг ҳукмлари ҳақида ҳам Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади: «...Агар ота–она ўзаро келишиб, маслаҳат билан (болани сутдан) ажратмоқчи бўлсалар, гуноҳкор бўлмайдилар. Агар болаларингизни (бегона аёлга) эмиздирмоқчи бўлсангиз, ҳақини меъёрида тўлаб турсангиз, гуноҳкор бўлмайсиз...». (Бақара, 233)
Агар ота билан она ўзаро маслаҳат қилиб, рози бўлиб, болани сутдан ажратмоқчи бўлсалар, икки йилдан оз муддатда тўхтасалар, гуноҳ йўқ, боланинг фойдасини кўзласалар бўлди. Шу билан бирга, турли ҳолатлар ҳам бўлиб туради. Масалан, она бирор сабабга кўра чақалоқни эмизишга қодир бўлмай қолиши мумкин. Бунда болани эмизиш учун бошқа бир аёлни топиш ва унга ҳақини бериш лозим. Бу иш отанинг вазифасига киради.
Фарзандининг соғлом ўсиши учун то эмизиш муддати тугамагунча, она ҳомиладор бўлиб қолишдан сақланмоғи лозим.
Асмо бинти Язид разияллоҳу анҳо ривоят қиладилар: «Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам, айтдилар: «Ўз болаларингизни хуфёна тарзда ўлдирманглар. Дарҳақиқат, ҳомиладорлик вақтидаги сут, отлиққа таъсир қилиб, уни отдан қулатиб ҳам юборади».
Ушбу ҳадисни уламолар шундай изоҳлашган: «Эмизикли аёл ҳомиладор бўлса, унинг сути бузилади. Шу сут билан озиқланган боланинг баданига у ёмон таъсир қилади ва мижози бузилади. Катта бўлиб, отга минганида, заифлик туфайли отдан йиқилса ва жароҳат олса, ундаги заифлик онанинг ҳомиладорлик вақтида эмизган сути сабабли бўлиши мумкин. Ўша ҳолатда бола тоза сут эмганида эди, заиф бўлмас бинобарин отдан йиқилмас эди». Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам ана шундай эҳтимолий ҳолатни назарда тутиб, болаларнинг ҳалокатига сабаб бўлиб қолишдан қайтардилар.
Динимиз фарзанд учун ота–она зиммасига бир қанча вазифалар юклаган. Айни чоғда, фарзандлар зиммасидаги вазифаларни ҳам очиқ–ойдин белгилаб қўйган.
Имом Муслим ривоят қилган бир ҳадисда Муҳаммад алайҳиссалом: «Ота–онасининг бирини ёки иккаласини кексалик ҳолларида топиб, ўзига жаннатни вожиб қилолмаган кишининг бурни ерга ишқалансин (яъни, хор бўлсин)!», – деббир неча бор такрорладилар.
Бошқа бир ҳадисда эса: «Аллоҳнинг розилиги отанинг розилигидадир ва Аллоҳнинг ғазаби отанинг ғазабидадир», – дедилар.
Абу Умома разияллоҳу анҳу ривоят қиладилар: «Бир киши келиб: «Ё Расулаллоҳ, ота–онанинг фарзанди зиммасида қандай ҳаққи бор?» – деб сўради. Он ҳазратлари: «Улар сенинг жаннатинг ва дўзахингдир», – деб жавоб бердилар».
Демак, фарзанд ота–онасининг хизматини адо этиш билан жаннатни, уларга озор бериш билан дўзахни қўлга киритиши мумкин.
Ота–она вафот этганидан кейин ҳам фарзанднинг бурчи тамом бўлмайди. Балки уларнинг дўст ва қариндошлари билан яхши алоқада бўлиши лозим.
Абдуллоҳ ибн Умар разияллоҳу анҳуайтдилар: Муҳаммад алайҳиссаломнинг шундай деганларини эшитганман: «Яхшиликларнинг энг афзали бир киши отаси вафот этганидан сўнг, унинг дўстлари билан алоқа қилишдир».
Яна Абдуллоҳ ибн Умар разияллоҳу анҳу айтдиларки: «Бир киши Пайғамбаримизнинг ҳузурларига келиб: «Ё Расулаллоҳ, мен катта гуноҳ қилиб қўйдим, тавба қилсам, кечириладими?» – деб сўради. Улар: «Онанг борми?»– дедилар. У киши: «Йўқ», деди. Пайғамбаримиз: «Холанг борми?» – деб сўрадилар. У киши: «Ҳа», – деди. Шунда унга: «Холангга яхшилик қил», – дедилар.
Демак, она вафот этган бўлса, хола она ўрнидадир. Бундан унга яхшилик қилиш эса онага яхшилик қилиш каби эканлиги маълум бўлади.
Инсон ота–онанинг қадрини ва уларнинг қанчалик улуғ зот эканини ўзи ҳам ота ёки она бўлганида тўлиқ англайди. Қуйидаги оятикарима ҳам шунга далолат қилади: «... Бас, қачонки у вояга етиб, қирқ ёшга тўлганда: «Эй, Раббим, менга ва ота–онамга инъом этган неъматингга шукр қилишга ва Ўзинг рози бўладиган солиҳ амални қилишга мени муваффақ этгин ва мен учун зурриётимни ислоҳ эт! Албатта, мен Сенга (гуноҳларимдан) тавба қилдим ва албатта, мен мусулмонлардандирман», дейди». (Аҳқоф, 15)
Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам Видо ҳажида тавоф қилиб турган эдилар. Ансорлардан бир киши келиб, онасини елкасида кўтарган ҳолда: «Эй Аллоҳнинг Расули, мен елкамда онамни кўтариб тавоф қилдирдим, шу билан унинг ҳаққини адо қилдимми?» – деганида, Пайғамбаримиз: «Онангни тавоф қилдирганинг, оқ сут берганининг, бир куни бадалига ҳам етмайди», – дедилар.
Ҳазрати Али каррамаллоҳу важҳаҳудан ривоят қилинадики, Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом: «Кимки ота–онасининг ҳаққини адо этмаса, мен бундай одамлардан узоқда бўламан» (яъни, менинг шафоатимдан баҳраманд бўлмайдилар). «Уларга (яхшилик қилиши учун) унинг моддий ҳеч нарсаси бўлмаса–чи, эй Расулуллоҳ», ─деб сўрадим. «Агар уларнинг сўзларини эшитсанг: Қулоғим сизда, хизматингиздаман”, десин ва ҳеч қачон уларнинг сўзларига «уф» (малоллик) демасин, уларни жеркимасин. Уларга фақат гўзал сўзлар айтсин»,─дедилар.
Абдуллоҳ ибн Масъуд разияллоҳу анҳу Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилади: «Ё Расулаллоҳ! Амалларнинг қайсиси яхши?» деб сўрадим. «Ўз вақтида ўқилган намоз», ─дедилар. «Яна қайси амал, ё Расулалаллоҳ?» деб сўрадим. «Ота–онангга яхшилик қилиш»,─дедилар (Имом Термизий).
Фарзанд ота–онага қанчалик яхшилик қилмасин, уларни қанчалик ўзидан ҳам ортиқ кўрмасин, ҳеч вақт дунёга келишига сабабчи бўлганлик ҳақини қайтара олмайди.
Абу Ҳурайра (разияллоҳу анҳу) ривоятида:«Расулуллоҳ, саллаллоҳу алайҳи васаллам, марҳамат қилдилар: «Уч хил дуо шак–шубҳасиз мустажобдир. Мазлумнинг дуоси, мусофир (ғариб)нинг дуоси, ота–онанинг боласи ҳақига қилган дуоси». (Имом Термизий)
Ҳар биримиз ота–онамизга ҳаётлик вақтларида яхшилик қилиб, уларнинг насиҳатларига қулоқ солиб, дуоларини олсак иншоаллоҳ, икки дунё саодатидан баҳраманд бўламиз.
Абдураззоқ ЮНУСОВ,
Ўзбекистон мусулмонлари идораси
раиси ўринбосари
"www.muslim.uz"дан
Киритилган вақти: 09/12/2015 00:00; Кўрилганлиги: 4461
Чоп этилган вақт: 10/11/2024 20:59