Хурмонинг фазилати, хосияти, баракоти ҳақида билмаган, эшитмаган одам қанчалик кам бўлса, бу баракали неъматнинг юртимизга қачон келганини билувчилар ундан ҳам кам бўлса керак.

Араблар келиши арафасида Бухоро ҳукмдори бўлган Бидун Бухорхудот ўлдирилгач, унинг ўғли Тағшода ҳали эмизикдаги чақалоқ бўлгани учун онаси тахтга ўтирди. Бу аёл подшоҳ тарихда Малика Бидун ёки Хотун Бухорхудот номи билан машҳур бўлди.

Хотин подшоҳ уста дипломат, доно сиёсатчи бўлгани туфайли Бухоро фатҳига келган Хуросон амирларидан аввал Убайдуллоҳ ибн Зиёд билан кейинчалик Саъид ибн Усмон билан омонлик сулҳини туза олган. Албатта бу сулҳлар оғир жанглардан кейин кўп тўловлар бериш эвазига тузилган. Сулҳдан кейин икки томон борди-келди ҳам қилган.

Масалан: Саъид ибн Усмон сулҳ тузилгандан кейин Бухорода касал бўлиб қолди. Хотин подшоҳ уни кўргани борди. Маликанинг олтинга тўла катта ҳамёни бор эди, у ҳамёнга қўл солиб ундан иккита нарса чиқарди. “Бунинг биттасини, мабодо касал бўлиб қолсам ейишим учун ўзимга сақлайман, мана бу иккинчисини сенга бераман, буни есанг соғаясан”, - деди. Саъид: “Бу нима нарса эканки, бу хотин шунчалик азиз ва улуғ тутиб менга берди”, - деб ажабланди ва хотин чиқиб кетгач қараса, у нарса эскириб кетган бир дона хурмо экан. Шунда у одамларига буюрди: улар бешта туяга янги хурмодан ортиб хотиннинг олдига элтдилар. Хотин қопларни очиб, кўп хурмони кўрди. Ҳамёнини очиб ўзининг бир донагина, ҳамёнда олтинлар билан қўшиб сақланадиган, ардоқли хурмосини чиқардида, у хурмолар билан солиштирди. Қараса улар ўзи сақлаб юрган хурмодек экан. Шунда у хижолат бўлиб қайтиб келиб, узр айтиб: “Бизда бундай нарсалар кўп бўлмайди, бу икки дона хурмони касаллик пайтида истеъмол қилиш учун кўп йиллардан бери сақлаб юрардим”, - деди.

Араблар келгунига қадар ўша замоннинг имкониятларига кўра хурмолар ўсадиган ўлкалар билан савдо алоқалари жуда кам бўлган. Шунинг учун бошқа мевалар қаторида хурмо ҳам бу юртлардаги одамлар танимайдиган, фақат подшоҳларгина бир нечтасини қўлга киритса ҳам кўп йиллар фақат дориликка сақлайдиган нарса эди.

Ислом келгач дунёга бу гўзал дин ўзи билан жуда кўп яхшиликларни тарқатди. Шу каби хурмони ҳам.

Ёқуб Тўхташов Манба (Наршахийнинг “Бухоро тарихи” асари) асосида тайёрлади