بسم الله الرحمن الرحيم

اَلْحَمْدُ للهِ الَّذِي حَثَّ الْمُؤْمِنِيْنَ عَلَى الْمَحَبَّةِ وَصِلَةِ الْأَرْحَامِ، وَحَذَّرَهُمْ مِنَ الْقَطِيْعَةِ وَالْخِصَامِ، وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلَى رَسُولِهِ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ، نَبِيِّ الرَّحْمَةِ وَرَسُولِ السَّلاَمِ، وَعَلَى آلِهِ وَصَحَابَتِهِ الْكِرَامِ، أَمَّا بَعْدُ

Muhtaram jamoat! Silai rahmning o‘ta muhimligi sababidan ushbu mavzuni yana bir bor sharhlashga qaror qildik. Dinimizda o‘zgalarga yaxshilik qilish, ular bilan do‘stlik aloqalarini bog‘lashga buyuriladi va targ‘ib qilinadi. Xususan, qarindoshlar o‘rtasidagi yaxshi munosabatlarni mustahkamlash juda savobli ekani, bu har bir musulmonning zimmasidagi ilohiy burch ekani ko‘p ta'kidlanadi.    

“Silai rahm” arabcha so‘z bo‘lib, “sila” – bog‘lash, “rahm” – qarindosh, ya'ni “qarindoshlik aloqalarini bog‘lash”, degan ma'noni bildiradi.

Silai rahm qilish – o‘zgalarga nisbatan qarindoshlariga g‘amxo‘r va muhabbatliroq bo‘lish, ulardan xabardor bo‘lib, moddiy-ma'naviy jihatdan qo‘llab turishdir. Qarindoshlar ichida boshqalarga nisbatan eng haqdorlari ota-ona, aka-uka, opa-singil kabi yaqin qarindoshlardir.

Umuman olganda silai rahmni bog‘lash dinimiz hukmiga ko‘ra vojibdir. Uni uzish esa katta gunohlardan biri hisoblanadi. Bunga ulamolar ittifoq qilishganini Imom Qurtubiy va Qozi Iyozlar naql qilganlar.

Qur'oni karimning bir qancha oyatlarida qarindoshlik aloqalarini bog‘lashning fazilati va uni uzishning yomonligi haqida so‘z yuritilgan. Jumladan, quyidagi oyatda qarindoshlikni bog‘laydigan kishilar maqtaladi:

 وَالَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَيَخَافُونَ سُوءَ الْحِسَابِ   

ya'ni: “Ular Alloh bog‘lanishga buyurgan narsalarni (ya'ni qarindoshlar bilan aloqani) bog‘laydilar, Parvardigorlaridan qo‘rqadilar va (oxiratda) hisob-kitobning noxush kechishidan cho‘chiydilar” (Ra'd surasi 21-oyat).

Alloh taolo bandalarini yaxshiliklarga buyuradi va yomonliklardan qaytaradi. Buyurilgan amallar ichida muhimlaridan biri silai rahm qilishdir. Bu haqda Alloh taolo Qur'oni karimda shunday degan:

إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَى وَيَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَالْبَغْيِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ

ya'ni: “Albatta, Alloh adolatga, ezgu ishlarga va qarindoshga yaxshilik qilishga buyuradi hamda buzuqchilik, yovuz ishlar va zulmdan qaytaradi. Eslatma olursiz, deb (U) sizlarga (doimo) nasihat qilur” (Nahl surasi 90-oyat).

Oyati karimalarda qarindosh urug‘lik aloqalarini uzganlarga qattiq tahdid qilinadi:

فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَتُقَطِّعُوا أَرْحَامَكُمْ أُولَئِكَ الَّذِينَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَأَعْمَى أَبْصَارَهُمْ

ya'ni: “Agar (imondan) bosh tortsangiz, aniqki, sizlar yerda buzg‘unchilik qilarsizlar va qarindoshlaringiz (bilan ham aloqalaringiz)ni uzasiz, albatta unday kimsalarni Alloh la'natlagandir, bas, ularning (quloqlarini) «kar», ko‘zlarini «ko‘r» qilib qo‘ygandir” (Muhammad surasi 22-23-oyatlar).

Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam ham bu mavzu juda muhimligini ta'kidlab shunday deganlar:

مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ باللهِ وَاليَومِ الآخِرِ، فَلْيَصِلْ رَحِمَهُ

(مُتَّفَقٌ عَلَيهِ)

ya'ni: “Kim Allohga va oxirat kuniga imon keltirgan bo‘lsa, qarindoshlik aloqalarini bog‘lasin” (Muttafaqun alayh).

Payg‘ambarimiz alayhissalom bizga silai-rahm sababli rizqning mo‘l-ko‘l bo‘lishi, umrning uzoq bo‘lishini uqtiradilar:

من أحَبَّ أنْ يُبْسَطَ لَهُ في رِزْقِهِ، ويُنْسأَ لَهُ في أثَرِهِ، فَلْيَصِلْ رَحِمَهُ

(مُتَّفَقٌ عَلَيهِ) 

ya'ni: “Kim rizqi keng bo‘lishi, umri uzun bo‘lishini xush ko‘rsa, qarindoshlik aloqalarini bog‘lasin” (Muttafaqun alayh).

Alloh taoloning izni bilan silai rahm, uni bog‘laganlarni duo, uzganlarni duoibad qilib turadi. Oisha onamiz Payg‘ambarimiz alayhissalomdan rivoyat qiladilar:

لرَّحِمُ مُعَلَّقَةٌ بِالْعَرْشِ، تَقُولُ: مَنْ وَصَلَنِي وَصَلَهُ اللهُ، وَمَنْ قَطَعَنِي قَطَعَهُ اللهُ

(أخرجه البخاري عن عائشة رضي الله عنها)

ya'ni: “Rahm (qarindoshlik) Arshga osilib: “Kim meni ulasa, Alloh uni ulasin! Kim meni uzsa, Alloh uni uzsin!”, deydi” (Imom Buxoriy rivoyatlari).

Silai rahmni uzish gunohi kabiralardandir. Shuni bilib ham hech bir sabab va shubhasiz silai rahmni uzishni halol sanagan, mumkin deb e'tiqod qilgan kishi jannatga kirmaydi. Bu haqida Payg‘ambarimiz alayhissalomdan quyidagi hadis rivoyat qilinadi:

لَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ قَاطِعٌ" قَالَ سُفْيَانُ فِي رِوَايَتِهِ: "يَعْنِي قَاطِعَ رَحِمٍ

(متفق عليه)

ya'ni: “Kesuvchi jannatga kirmaydi”. Sufyon rahimahulloh o‘z rivoyatlarida: “Qarindoshlikni uzuvchi nazarda tutilgan”, deydilar (Muttafaqun alayh).

Yuqoridagi oyati karima va hadisi shariflarga ko‘ra silai-rahm musulmon kishiga farz bo‘lgan amaldir. Agar har birimiz silai-rahmga amal qilib, qarindosh urug‘larimizning holidan xabardor bo‘lsak, jamiyatdagi juda ko‘plab muammolar barham topadi. Aks holda dunyoda ham oxiratda ham ko‘p qiyinchiliklarga duchor bo‘linadi.   

Abdulloh ibn Amr raziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sallallohu alayhi va sallam shunday dedilar:

لَيْسَ الْوَاصِلُ بِالْمُكَافِئِ وَلَكِنْ الْوَاصِلُ الَّذِي إِذَا قَطَعَتْ رَحِمُهُ وَصَلَهَا

(رواه الامام البخاري)

ya'ni: “Haqiqiy silai rahm qiluvchi kishi qarindoshlari tarafidan unga qilingan aloqaga javob tariqasida (bordi-keldi) aloqa qilayotgan odam emas, balki ular tarafidan aloqa uzilgan paytda ularga aloqani bog‘lagan odamdir” (Imom Buxoriy rivoyatlari).

Sahoba Abu Talha raziyallohu anhu Madinada eng badavlat ansorlardan edilar. Uning Masjidi Nabaviy ro‘parasida Bayraho nomli bog‘i bo‘lib, uni juda yaxshi ko‘rardi. Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi va sallam ham boqqa kirib, undagi buloqning suvidan ichar edilar. Anas raziyallohu anhu aytadilar: “Suygan narsalaringizdan ehson qilmaguningizcha sira yaxshilikka (jannatga) erisha olmaysizlar...” oyati nozil bo‘lgan paytda, Abu Talha raziyallohu anhu: “Ey, Allohning Rasuli! Mening eng yaxshi ko‘rganim Bayraho bog‘im. Uni Alloh yo‘lida sadaqa qildim. Men uni oxiratga zaxira bo‘lishini umid qilaman. Bog‘ni Alloh buyurgan joyga ishlating”, dedi. Nabiy sallallohu alayhi va sallam: “Alloh senga baraka bersin! Bu juda foydali mol bo‘ldi, juda foydali mol bo‘ldi. Ey Abu Talha, uni o‘zingning muhtoj yaqinlaringga sarflashingni foydali deb bilaman”, dedilar. Abu Talha raziyallohu anhu bog‘ni qarindoshlari va amakilarining o‘g‘illariga bo‘lib berdilar (Imom Buxoriy rivoyatlari).

Maymun ibn Mihron aytadilar: “Umar Ibn Abdulaziz menga: “Silai rahmni uzgan kishilar bilan do‘st bo‘lmagin, chunki Alloh taolo ularni Qur'oni karimning ikki oyatida la'natlagan”. (Bu yerda Ra'd surasi 25-oyat va Muhammad surasi 22-23-oyatlari nazarda tutilgan).

Demak, silai rahm qarindoshlar bilan chiroyli munosabatda bo‘lish, ularning xursandchiliklari bilan quvonish, musibatlariga hamdard bo‘lish, muhtoj bo‘lsalar ularga yordam berish, ularni doimo ziyorat qilib turish, ko‘ngillarini olish, dillarini og‘ritishdan saqlanish, ulardan biror yomonlik yetsa ham kek saqlamay kechirib yuborish, qalbida ularga nisbatan hasad va adovat saqlamasdan o‘rtada muhabbat paydo qilish yo‘lida bor kuch va g‘ayratini sarf qilish kabi fazilatlarni o‘z ichiga oladi.

Bugungi kunimizda silai-rahm bilan bog‘liq, gohida ko‘zga tashlanadigan noxush voqealar dinimiz ko‘rsatmalariga ziddir. Masalan, ota-onalar dunyodan o‘tgach, aka-uka, opa-singillar o‘rtasida arzimagan mol-mulk, yerni deb kelishmovchiliklar chiqishi yoki sekin-sekin munosabatlar yomonlashib, o‘zaro uzoqlashib, begonalardek bo‘lib ketishlari, bir-birlarini yo‘qlash, tez-tez xabarlashishni ham unutishlari o‘ta ayanchli holatlardir.

Silai rahmga amal qila olmaslikning yana bir sababi isrofdir. Aka boy, uka kambag‘al. Aka yeb-ichish, kiyinish, uy-joy, ulov va to‘y-marakada hashamat va  isrofga yo‘l qo‘yadi, lekin atrofidagi “jigar”larini unutadi. Ularga yetarlicha ahamiyat bermaydi. Aslida odam mo‘tadil yo‘l tutsa, ham o‘ziga yaxshi sharoit, ham silai rahmga amal qilishi mumkin. Alloh taolo hatto infoq-ehson qilishda ham o‘rta yo‘lni tutishga buyurib shunday deydi:

 وَالَّذِينَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا

ya'ni: “Ular ehson qilganlarida isrof ham, xasislik ham qilmaslar, (tutgan yo‘llari) buning o‘rtasida – mo‘tadildir” (Furqon surasi, 67-oyat).

 Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam ham hadislarining birida:

لُوا وَاشْرَبُوا، وَالْبَسُوا وَتَصَدَّقُوا، فِي غَيْرِ إِسْرَافٍ وَلاَ مَخِيْلَةٍ

(رواه الإمام البخاري)

ya'ni: “Yenglar, ichinglar, kiyininglar va sadaqa qilinglar, isrof va maqtanchoqlik qilmagan holda” (Imom Buxoriy rivoyatlari).

Isrofgarlikdan qutulish yo‘llari:

1. Har ishda Alloh taolo buyurgan mo‘tadil yo‘lni tutib, haddan oshish va isrofgarlikdan o‘zni saqlash;
2. Payg‘ambarimiz alayhissalom, sahoba va tobeinlar hamda ulug‘ zotlarning hayot tarzlarini o‘rganib, ularga ergashish;
3. Dunyodagi faqir va miskinlar, uysiz-joysiz, och-nahor yurgan xalqlarning holatini ko‘z oldiga keltirish;
4. Isrofgar, dunyoparast odamlardan uzoqlashib, qalbi siniq, xoksor kishilarga yaqin yurish;
5. Oila va farzandlarni sabr va qanoat kabi go‘zal fazilatlar sohibi qilib tarbiyalash.

Shuni ham ta'kidlash kerakki, ba'zilar unumdor yerga ega bo‘lib, uni qarovsiz holda qoldirib, na o‘zlari va na boshqalar undan foydalanmayotganiga guvoh bo‘lamiz. Mana shunday qilish ham yerni isrof qilish va haqqini ado qilmaslikka kiradi.

2021 yil 8 iyun kuni davlatimiz rahbari tomonidan muhim bir Farmon imzolandi. Unga ko‘ra yer resurslaridan unimli foydalanish, uni o‘zboshimchalik bilan egallash holatlariga butunlay chek qo‘yish belgilangan.

Darhaqiqat, yer, suv, ko‘chat va boshqa dehqonchilik bilan bog‘liq narsalarni isrof qilmaslik, avaylab va ehtiyot qilib foydalanish zarur ekanini unutmasligimiz lozim.  

Mana shu o‘rinda, ba'zi kishilar ongida shakllanib qolgan moddiy boyliklar, jumladan yer ham “davlatniki bo‘lsa, xohlagancha foydalanish, talon-taroj qilish mumkin”, degan noto‘g‘ri tushunchalar nihoyatda xatarlidir. Chunki davlat mulki – xalq mulkini nohaq egallash, yakka shaxs mulkini egallashdan gunohi kattaroq bo‘ladi. Zulm qilgan bo‘lsa, bir kishini topib rozi qilish mumkin, lekin xalqning haqqiga xiyonat qilsa, millionlab odamlarni qanday rozi qiladi?!

Xulosa qiladigan bo‘lsak, dinimiz talabiga ko‘ra yaqin qarindoshlar doim bir-birlarini hollaridan ogoh bo‘lib, o‘zaro yordamchi bo‘lib turishlari kerak. O‘tgan ulug‘larimiz: “Qarindoshnikiga qadam ranjida qilmasang, muhtoj bo‘lganida molingdan bermasang, silai rahmni uzibsan”, der edilar.

Odatdagi va xursandchilik kunlari, ayniqsa hayit kunlari o‘zaro ziyoratlashish, hadyalar almashish, olisda bo‘lsa, telefon yoki internet yordamida hol-ahvol so‘rash odamga katta savob keltiradi.    

Alloh taolo barchamizni silai-rahm qiluvchilardan qilsin, rizqimizni mo‘l, amalimizni solih, umrimizni uzun qilsin!

"Silai rahm – qarindoshlik aloqalarini yaxshilash" nomli mav'izani yuklab olish (PDF formatda)